اجزاءتشکیل دهنده سنتور

اجزاء سنتور

این ساز از یک جعبه تشدید صدا به شکل ذوذنقه‌ متساوی الساقین ـ متوازی الاضلاع تشکیل شده است.

سنتور معمولا ً از چوب گردو ، آزاد ،افرا و توت ساخته می‌شود. (هرچه قدمت چوب و چگالی آن بیشتر باشد مرغوبتر است).

کلاف:

کلاف چهارچوب ساز است و ابعاد سنتور را با کلاف تعین میکنند.

 

سنتورها را معمولا ً به صورت می کوک، فا کوک ، سل کوک، لا کوک و سی کوک بترتیب با صدای بمتر به زیرتر میسازند.  معمولترین کوک، سل کوک می‌باشد.

ابعاد کلاف سل کوک:

 

ابعاد کلاف لا کوک:

 

حفرۀ روی کلاف در مرکز آن و در بخش پایین یا بالا قرار می‌گیرد. و قطر آن 17 میلیمتر است (به اندازه انگشت سبابه) و جهت صدا دهی بیشتر سنتور و دسترسی به پل‌ها بعد از ساخت ساز ایجاد می‌شود.

 

کلاف و صفحۀ زیرین:

  

صفحه زیر سنتور ، صفحه ایی است  به ضخامت 5/7 میلی متر که کلا ف سنتور روی آن قرار می گیرد و صفحه انحنای جزیی به سمت بیرون دارد.

صفحۀ رویی سنتور:

 

ضخامت صفحه رویی شش میلیمتر است و دارای دو حفره به شکل گل می‌باشد که به گل سنتور معروف هستند. گل سنتور جهت صدادهی بهتر سنتور ایجاد می‌شود و مکان قرار گیری آن در صدادهی ساز و بازدهی امواج تأثیر بسزایی دارد که به چه اندازه و زیر کدام سیم قرار  بگیرد.  معمولا ً سمت راستی زیر نت‌های دو، سی و لا است و سمت چپی زیر نت‌های لا،سل و فا.

شکل ‌گل‌ها دلخواه است و به سلیقه‌ی هنرمند سنتورساز بستگی دارد ولی عموما ً بشکل روبرو می‌باشد:

 

ابعاد گل بصورت زیر می‌باشد:

قطر دایره: 5 سانتی‌متر

 

 

 

انواع دیگر گل سنتور را در زیر می‌بینید:

 

پل:

پل‌ها میله‌هایی چوبی‌اند که درون سنتور و زیر صفحه رویی قرار دارند.

پل‌ها وظیفه تحمل بار حاصل از سیم‌های تحت فشار سنتور را به عهده دارند. ارتفاع این پلها 5 سانتی متر و اندازه ضخامت آنها 1 سانتی متر می باشد

 

شکل شماتیکی از این نیروها را می‌بینید:

شکل‌ی دیگر از برش کلاف سنتور برای دیدن پل:

 

پل‌ها از مهمترین اجزاء سنتور هستند که شیوه‌ی قرارگیری آنها در خم نشدن صفحه رویی و صدادهی ساز تأثیر بسزایی دارد.

 

استاد رضایی ( از شاگردان استاد ناظمی) در حال قرار دادن پل درون سنتور

 

 

شکلی نمونه از شش مثلثی که ذوذنقه را می‌پوشاند:

پل‌ها در برخی سنتورها که اکنون رایج نیست بصورت سرتاسری (شانه‌ای یا یک‌تکه) قرار داده می‌شدند. استاد ناظمی با محاسبۀ مرکز ثقل شش مثلثی که سطح ذوذنقه را می‌پوشاند اقدام به پل گذاری نمود.با تغیر میلیمتری در پل، صدای ساز فرق می‌کند.

 

 

 

جعبۀ رزونانس سنتور:

 

خرک:

خرک‌ها پایه‌های چوبی روی سنتور هستند که سیم‌ها را بالای صفحه نگه می‌دارد. خرک‌ها از جنس گردو هستند.

خرک
میله‌ی روی خرک به قطر دو تا دو نم میلیمتر و به طول 17 میلیمتر

 

ارتفاع خرک های سیم های سفید 22 میلی مترمی باشد طول شیار موجود  روی خرک 17 میلی متر و طول مفتول فلزی روی آن 16 میلی متر می باشد.

 

ارتفاع خرک های سیم های زرد 20 میلی مترمی باشد طول شیار موجود  روی خرک 17 میلی متر و طول مفتول فلزی روی آن 16 میلی متر می باشد.

 

برای چوب‌های محکم مثل آزاد، خرک‌های بلندتر و برای چوب‌های سبک‌تر مثل گردو خرک‌های کوتاه‌تر به کار می‌برند. و از 20 تا 24 میلیمتر متغیر است. همچنین بزرگی و کوچکی سنتور در اندازه آن تأثیر دارد.

خرک سیم‌های سفید تقریبا ً در فاصله‌ی یک سومی طول سیم در طرف چپ سنتور قرار می‌گیرد و طرفین خرک باید فاصلۀ هنگام را بخواند.

خرک سیم‌های زرد در فاصلۀ تقریبا ً یک هشتمی طول سیم در طرف راست قرار می‌گیرد و پشت و چلوی خرک با هم سه هنگام فاصله دارد. یا در سنتور نه خرک سل کوک اولین خرک سیم‌های زرد (نت می) را در فاصله 13 سانتی از زهوار چپ و نهمین خرک را در فاصلۀ 5 سانتی قرار می‌دهیم.

 

گوشی سنتور:

گوشی‌ها پیچ‌هایی فلزی هستند که در سمت راست کلاف پیچانده می‌شوند و سیم دور آنها پیچیده میشود. و با پیچاندن آن می‌توان سفتی سیم را تغییر داد و کوک را عوض کرد.

 

 

سیم‌های سنتور:

سیم های سنتور به دو دسته سیم های سفید از آلیاژ نیکل برای تولید صداهای زیر و سیم های زرد از آلیاژ برنج برای تولید صداهای بم تقسیم می‌شوند.

 

 

در یک انتها به گوشی بسته می‌شوند و در انتهای دیگر با گره‌ای به شکل روبرو به سیم‌گیر بسته می‌شوند:

سیم‌ها باید جوری پیچانده شود که هر دو سیم پیچ بخورد و فقط یک سر سیم دور بدنه نپیچد. در غیر اینصورت کوک از بین می‌رود.

سیم‌ها معمولا ً شمارۀ 40 صدم میلیمتر است. و صدای ساز را می‌توان با عوض کردن سیم‌ها کمی تغیر داد.

 

سیم گیر:

سیم‌گیر میخ‌هایی فلزی هستند که در سمت چپ کلاف کوبیده می‌شوند.

 

 

بدنه‌ی کامل سنتور:

حال تمام اجزاء بهم پیوند خورده‌اند تا سنتور را تشکیل دهند.

 

در ادامه به لوازم جانبی سنتور می‌پردازیم.

مضراب:

مضراب‌ها ابزارهای چوبی نواختن سنتور هستند.

 

1. حلقه مضراب
2. ساق مضراب
3. سر مضراب

طول مضراب معمولا ً 22 سانتی‌متر است.

مضراب‌ها از لحاظ وزن کلی ، وزن سر مضراب ، شکل حلقه و نوع جنس چوب با هم تفاوت دارند.

 

 

در نواختن سنتور از دو نوع مضراب لخت (ساده) و نمد‌دار استفاده می‌کنند:

 

از لحاظ سر مضراب آنها به دو نوع:

                     سر پهن

                     باریک

تقسیم می‌شوند.

 

مضراب سر پهن را معمولا ً بدون نمد استفاده می‌کنند.

بهترین مضراب‌ها از جنس گل‌سرخ، ازگیل و گردو هستند.

 

 ولی از چوب گردو،شمشاد، یاس بنفش و گلابی نیز ساخته می‌شوند.

 

 

کلید یا چکش کوک:

چکش سنتور وسیله‌ای است برای کوک کردن. که معمولا ً از جنس فلز، چوب و پلاستیک ساخته می‌شود.

 

 

معیارهای زیر از اساسی ترین معیارهای انتخاب  یک سنتور خوب می باشد.

          صاف و مسطح بودن صفحه رویی

          وجود یک انحنای جزیی به سمت بیرون ، در مرکز صفحه زیر

          اندازه  های دقیق اضلاع کلاف و سایر بخش های بدنه  سنتور

          استفاده از چوب مرغوب و رنگ خوب

 

نکاتی از استاد ناظمی:

 

 

•  تراش چوب در سنتورهای پرصدا، کم صدا ، بزرگ و کوچک تفاوت دارد.
•  مضراب زدن باید با نوع صدای ساز تغییر کند. (بهترین نقطه 3 تا 4 سانتی‌متری خرک است)
•  بهترین چسب برای وصل کردن قطعات سریشم گرم یزد است چون منبع حیوانی دارد و با اضافه کردن ژلاتین از استخوان ماهی بدست می‌آید.
•  رنگ باید طبیعی باشد، مانند جوشانده‌ی پوست گردو، پوست انار، زاج سفید، صمغ و غیره (رنگ‌های شیمیایی منافذ چوب را می‌پوشاند)
•  رنگ تیره‌تر برای سنتور بزرگ‌تر بهتر است.
•  فلز گوشی و سیم‌گیر باید ضد زنگ و اصطکاک باشد مانند مفتول نقره‌ای که آب کرم داده شده است.
•  شکاف بین سیم‌ها روی زهوار 2 میلیمتر است.
•  اول سیم‌ها روی سنتور کشیده می‌شوند و بعد خرک گذاری انجام می‌شود.
•  طول سیم را از محل مفتول زهوار سمت چپ تا محل مفتول زهوار طرف راست محاسبه می‌کنند.
•  اولین کوک را یک پرده پایین‌تر می‌گیرند.
•  هرچند سال یک بار پاک کردن سیم‌های کهنه با یک پنبۀ نفتی خوب است و زنگ و چربی روی سیم را میگیرد.
•  درون جعبه سنتور نم‌گیر بگذارید.